[Ps. 51; i Tim. 1:12-17; Lc. 15:1-7]
Vrede zij met u allen, die één bent in Christus. Amen.
In het Grieks van het Nieuwe Testament gebruikt men voor ‘genade’ het woord χάρις. Het is verwant aan χάρισμα, een gave van de Geest. Xάρις is ook verwant aan χαρά, ‘blijdschap’. Griekse brieven begonnen vaak met χαίρε, letterlijk ‘wees blij, verheug u’. Paulus voegt daar vaak εἰρήνη, ‘vrede’ aan toe. In de aanhef van de eerste brief aan Timoteüs lezen we:
“...χάρις ἔλεος εἰρήνη ἀπὸ θεοῦ πατρὸς καὶ Χριστοῦ Ἰησοῦ τοῦ κυρίου ἡμῶν.” (v. 2b)
Genade, barmhartigheid, vrede.
Het woord ‘genade’ of een afgeleide komt in het Nieuwe Testament blijkbaar 147 maal voor, verspreid over bijna alle boeken.
Tot zover deze academische inleiding.
Drie lezingen vandaag, alle drie rond hetzelfde kernwoord: genade.
U bent waarschijnlijk wel bekend met het concept, maar het is goed om af en toe eens terug naar de basis te gaan, om de fundamenten nog eens te herhalen.
Ad fontes, ‘naar de bronnen’, was tenslotte één van de slogans van de Reformatie.
‘Genade’, zegt het Van Dale-woordenboek, betekent:
- ‘de goedheid van God’;
- ‘de vergevensgezindheid van overwinnaars, rechters enz.’
M.a.w., een opperwezen of een persoon die lichamelijk en/of geestelijk of socio-cultureel, maar soms ook juridisch, hoger op de maatschappelijke ladder staat, verleent gratie naar beneden toe.
Een van de betekenissen van ‘gratie’ is ‘ontheffing van straf’ en van ‘vergiffenis’ ‘het niet (langer) aanrekenen, genade, kwijtschelding’.
Genade kan niet worden afgedwongen of gekocht, deze wordt verleend.
Genade is een geschenk, soms zelfs een ongevraagd geschenk.
Genade is de manier waarop onze relatie met God in constante wisselwerking is en bij uitbreiding de relatie met elkaar en met onszelf.
Wanneer we onze lezingen van vandaag doorlopen, van Oude naar Nieuwe Testament naar Evangelie, dan krijgen we een beeld van de genade in actie:
* Onze eerste lezing, de Psalm, leest als een liturgie: het is een patroon dat we in de meest kerken terugvinden als men boete of schuldbelijdenis en absolutie of vergiffenis viert (biechten is goed voor de ziel, zegt men wel eens);
* Onze tweede tekst, de brieflezing, vertelt ons wat een krachtige verandering, een totale ommekeer de genade teweegbrengt. Zonder de genade is er geen groei, geen ontplooiing, geen nieuwe schepping;
* Onze derde lezing uit het Lucasevangelie illustreert Paulus’ woorden “in de wereld gekomen om zondaars te redden”, m.a.w. de gelijkenis toont, bewijst, de bereidheid van God om actie te ondernemen.
God investeert tijd en energie in zijn schepping. God zet altijd de eerste stap.
Dat is waar het bij de genade om draait, God die het initiatief neemt, telkens opnieuw, zonder tegenzin, zonder schroom, want God toont zijn liefde voor de zondaar heel publiekelijk.
De ‘liefde’ zegt Van Dale is een ‘oprechte en warme belangstelling’.
God gaat het verloren schaap zoeken.
De andere schapen worden veilig achtergelaten, God heeft er alle vertrouwen in dat ze veilig en wel op hun plaats zijn, ook al is die plaats de woestijn.
Ze hebben zich echter in de zoektocht naar hun medeschaap niet te bemoeien, ze hebben geen recht om zich daar over uit te spreken.
Daar ligt nu net vaak het probleem wat betreft de genade: mensen eisen het al te veel op als hun privé-eigendom.
Het lijkt wel alsof ze bang zijn dat er niet genoeg genade zal zijn en dat hoe meer ze moeten delen met anderen, hoe kleiner hun aandeel wordt.
De genade is nochtans geen taart, die je verdeelt en hoe meer stukken, hoe kleiner de delen.
Zo werkt het dus niet.
Het is jammer en ontmoedigend te moeten ervaren, hoe bezitterig en jaloers mensen op dat gebied zijn, net kleine kinderen met het speelgoed dat ze krijgen met Kerst of op hun verjaardag: van mij! Er wordt mee gespeeld, niet gedeeld en dan laten we het links liggen.
De genade is tegelijk te delen en ondeelbaar, heel intiem en onmetelijk groot.
De genade is gratis en daar kunnen we niet goed mee om, want in ons westerse, egocentrische, gecommercialiseerde denken betekent ‘gratis’ heel vaak ‘waardeloos’. Dit is een totaal verkeerde houding, want genade heeft niets met waarde te maken, het is gewoon -heel gewoon- genade.
Dat is zo voor mij, dus ook voor al diegenen die mij pijn of tekort hebben gedaan.
“Vergeef onze schulden, zo ook wij vergeven onze schuldenaren.”
Onze schulden
Wij vergeven
Onze schuldenaren
Genade is een ploegsport, een gemeenschapsondernemen.
Onze relatie met de genadevolle God is persoonlijk, individueel, maar nooit individualistisch.
Een kort citaatje uit Luthers Kleine catechismus:
“...in welke christenheid de [Geest] mij en alle gelovigen dagelijks alle zonden rijkelijk vergeeft...” (Kc, Geloof, art. 3)
Mij én alle gelovigen.
Anders wordt het al heel gauw een ik-tegen-de-rest-situatie of een wij/zij-verhaal.
En ‘zondebokken’ is niet alleen een heel fout werkwoord, maar het is ook een heel nare maatschappelijke ingesteldheid, een obsessie zelfs, want we willen constant weten of ervaren wie ‘slechter’ is dan wijzelf, wie het er ‘slechter’ vanaf brengt of wie er (nog) erger aan toe is, vooral wat betreft hun geloofsleven.
Het is misschien vanzelfsprekend, maar het moet toch nog eens duidelijk gezegd, dat is dus niet de bedoeling. De zonden van anderen tellen, maakt van jou geen heilige, zoals een meme op het alwijze Facebook duidelijk uitlegt.
In onze brieflezing van vanmorgen lezen we immers:
“Deze boodschap is betrouwbaar en verdient onze volledige instemming: Jezus Christus is in de wereld gekomen om zondaars te redden. Ik was de eerste.” (i Tim. 1:15)
Het begint bij onszelf.
Het mag hier niet om valse bescheidenheid gaan, om een toneeltje dat we voor de schone schijn opvoeren of omdat we ons verplicht voelen, omdat het zo hoort.
Het draait om de erkenning van wie we zijn en waar we staan, om dan verder te gaan, nederig en dienstbaar, gevonden en verlost.
Genade roept op tot meer genade.
Genade is Gods manier om heel duidelijk aan te tonen dat hij zijn schepping liefheeft, dat hij naar zijn schepping omkijkt, dat zijn schepping hem interesseert.
Liefde
Omkijken naar
Interesse
Hoe vaak schort het daar niet aan in de intermenselijke relaties, hoe vaak schort het daar niet aan in de interne relatie met onszelf. En God, die trekt al helemaal aan het kortste eind.
Toch is er een andere boodschap, een andere manier van omgang en medeleven:
“Red mij, geef mij de vreugde van vroeger, de kracht van een sterke geest.
Dan wil ik verdwaalden uw wegen leren, en zullen zondaars terugkeren tot u,..”
(Ps. 51:14-15)
Hierbij gaat het niet om persoonlijk gewin of om bonuspunten voor het hiernamaals.
Leren
Terugkeren
Kracht
Sterkte
De uiterlijkheden die volgen later, als offers onder welke vorm dan ook.
Eerst en vooral draait het om vernieuwing en nabijheid.
Genade is de manier waarop God dichtbij komt en blijft, en waarop God ons herschept tot ons volle potentieel, tot heelheid.
Om het nogmaals met de woorden van Luther te zeggen:
“Een christen is een zeer vrije heer over alle dingen, aan niemand onderworpen.
Een christen is een zeer dienstvaardige knecht van allen, onderworpen aan allen.”
(Over de vrijheid van een christen, 1520)
M.a.w., gerechtvaardigd en vrijgemaakt om juist anderen te dienen en hoog te houden.
Dit heeft grote implicaties, niet alleen voor het kerkelijke leven, maar voor alle aspecten van ons leven, zoals het streven naar vrede, het bestrijden van armoede en het beschermen van de rechtstaat of het respecteren van de schepping in al haar kleuren en variëteiten.
God vertrouwt immers de 99 schapen, om met een gerust hart naar het 100e schaap op zoek te gaan.
Genade is de manier waarop God verantwoordelijkheid opneemt.
Verantwoordelijkheid is een woord dat we misschien te vaak te horen krijgen en er zit sleet op. Voor christenen echter moet het een drijfveer blijven. Verantwoordelijkheid is een dagdagelijkse liturgie, zeg maar, een begin en een gevolg, waar biecht en absolutie de boel werkelijk draaiende houden, waar ze de raderen van de evangeliemachine zijn die door de schepping tuft, zonder schadelijke uitlaatgassen, en mensen op die bestemming brengt waar hun bestaan en bijdrage ten volle worden geapprecieerd en niet worden genegeerd of -erger nog- als vanzelfsprekend worden beschouwd.
Als dat geen mooi beeld is, als we dat eens wat meer konden promoten.
De genade laat zich niet verkwisten.
De genade is niet voor stagnatie of egoïsme of doemdenken.
De genade plaats alles opnieuw in de juiste context.
Genade is goedheid, genade is vergevingsgezindheid en genade is kwijtschelding, zegt Van Dale.
Het mogen geen dode begrippen, dode letters in een woordenboek blijven.
God is goed, God vergeeft en God scheldt kwijt...
Opdat dan ook wij op onze beurt kwijtschelden en vergeven en goedheid in deze wereld uitdragen, naar de ander en naar onszelf.
Genade is Gods manier om het intermenselijke evenwicht te herstellen.
God geeft nooit op, “laat het werk van zijn hand niet los”.
Genade is Gods manier om misschien wel tot het vervelende toe zijn schepping te vergeven, te herscheppen, te doen herleven, tot zelfs in de eeuwigheid.
Hoe zouden we ooit hier anders op kunnen antwoorden, dan door aan anderen dezelfde betrokkenheid te tonen, dezelfde tweede, derde, vierde, enz. kansen te gunnen. Zonder onszelf weg te cijferen of omgekeerd op de eerst plaats te stellen.
Genade is Gods gelijke kansenbeleid.
Niemand valt buiten Gods genade en ieder heeft er recht op én we zijn allen geroepen het door te geven. Er is genoeg taart voor iedereen en ieder stuk is even groot en even belangrijk.
Lieve broeders en zusters,
Genade zij u en vrede, van God, onze Vader, en van Jezus Christus, onze Heer.
Amen.