(ook als blog op vlaamsbijbelgenootschap.be)
Is de Reformatie vijf eeuwen na datum nog relevant?
Wat volgt, zijn enkele van mijn persoonlijke ideeën hierover, hoe Luther en lutherse theologie, de Reformatie in het algemeen mogelijks relevant kunnen zijn voor de moderne mens en maatschappij. Ik baseer deze vooral, maar niet uitsluitend, op de vijf sola’s, de vijf ‘alleen’, die basisprincipes van de Reformatie die nog steeds gelden.
1- De Bijbel alleen:
Zelfs de meeste atheïsten aanvaarden dat de Bijbel een belangrijk literair werk is dat deel uitmaakt van de wereldliteratuur. Ze aanvaarden niet dat het belangrijker is dan bijvoorbeeld Shakespeare of Agatha Christie of de heilige boeken van andere religies en levensbeschouwingen.
De ‘Bijbel alleen’ betekende een herfocus en een oprecht verlangen om de Schrift de centrale plaats in de Kerk als normerende norm te geven. Tevens was het bedoeld om claims van de toenmalige kerkleiders over hun rechten en privileges te weerleggen.
De Bijbel is ook vandaag nog de belangrijkste buffer die de gelovigen beschermt tegen megalomane predikanten die enkel op zelfverrijking uit zijn.
Het is dus belangrijk om de bronnen zelf te raadplegen, ad fontes.
Je moet iemand anders niet op zijn of haar woord geloven, lees zelf het boek, bekijk zelf de film, luister zelf naar de muziek, kijk zelf de websites na, de krantenartikels, de verslagen op TV...
Fake nieuws en alternatieve feiten zijn een plaag, een virus dat onze huidige berichtgeving en opinie-maken infecteren, en die moeten bestreden worden.
In de Kleine Catechismus uit 1529 onderstreepte Luther daarenboven dat het niet volstaat om enkel niet te doden, te liegen, te stelen. We moeten waarheid spreken, het positieve in mensen zoeken, leven geven, leven bijdragen. Dat is een catechetisch en confessioneel principe.
In deze strijd, is geletterdheid van vitaal belang, niet alleen geletterdheid in de zin van kunnen lezen en schrijven, maar ook godsdienstige geletterdheid, politieke geletterdheid, culturele geletterdheid en ga zo maar door. We krijgen steeds meer en sneller informatie voorgeschoteld, maar we worden daar niet altijd wijzer van.
Het religieus analfabetisme is een van de grootste ketterijen van onze tijd!
Het feit dat vele atheïsten meer over de Bijbel en haar achtergrond en haar invloed weten dan veel christenen, stelt tot nadenken (persoonlijk kan ik de ironie hiervan zeker smaken).
Godsdienstige geletterdheid is tevens onze belangrijkste bondgenoot in de strijd tegen het fundamentalisme van elke slag en het daaruit resulterende terrorisme.
Net als ad fontes, roept die andere slogan van de Reformatie, ecclesia reformata semper reformanda, ‘de hervormde kerk moet altijd hervormd worden’, op om niet bij de pakken te blijven zitten, om constant te herevalueren en indien nodig bij te sturen.
We kunnen het ons niet veroorloven om zelfgenoegzaam en lui te worden, om de zaken maar te laten aanmodderen. Zijn we zo arrogant geworden dat we denken dat verbetering niet noodzakelijk is?
Onze medemens verdient beter, onze wereld verdient beter.
2 - Geloof alleen:
Het is quasi onmogelijk om geloof aan iemand die niet gelooft uit te leggen. Maar de betekenis van het oorspronkelijke Griekse pistis, wat vaak met ‘geloof’ vertaald wordt, leunt veel dichter aan bij ‘vertrouwen’, en dat is misschien werkbaarder. “Sterk in ons het vertrouwen...”, is misschien toegankelijker.
Vertrouwen we anderen nog? De media, de politiek, de Kerk en de kerken? Of biedt de wereld enkel nog plaats voor roekeloze, tomeloze ambitie, spreekwoordelijke dolken in de rug en wantrouwen, paranoia en angst? Hoeveel mensen slikken dagelijks geen medicatie tegen paniekaanvallen? Die innerlijke onrust dwingt velen tot wanhoopsdaden.
Wanneer we vertrouwen met een gezonde dosis scepsis, is dat dan geen aangenamer, rustiger leven? Twijfel mag, moet kunnen. Vertrouwen, geloof ook.
Het Evangelie preekt vertrouwen, want we moeten niet alles zelf kunnen, oplossen, dragen. Loslaten. Dat zeggen de meeste medische professionelen ook.
Het is toegestaan om iets niet te weten, niet te kunnen. Het Evangelie leert dat niemand alle lasten (zonden) van de wereld op zijn of haar schouders moet dragen.
3 - Genade alleen:
Je kan het heil niet verdienen, niet kopen.
Tonen we dit medeleven, deze empathie, compassie aan de anderen om ons heen? Aan de wereld rond ons? Onze ecologie, onze economie, in conflict- en oorlogssituaties, in ons onderwijs, in onze relaties? Er zijn zoveel situatie zijn plaatsen waar we medelevend en vrijgevig kunnen zijn.
Staan we toe dat we vergeven worden, dat we onszelf vergeven?
‘Genade alleen’ gaat over tweede kansen, hernieuwde kansen, en hoewel het vaak niet makkelijk is om die te geven en om te ontvangen, het blijft een belangrijke principe zodat we kunnen vooruit gaan, dat we kunnen groeien als persoon.
Plaatsen we dit in een wijdere context, dan zouden we kunnen stellen dat dit ook een oproep is om de typisch menselijke ingesteldheid van quid pro quo, ‘voor wat hoort wat’, te laten varen.
Gedaan met omkoopschandalen, corruptie, die onze maatschappij verzieken, tot in de Kerk toe.
Kunnen we ons een wereld inbeelden waar gaven en geven gratis zijn? Zelfs al hebben we het meestal moeilijk met gratis omdat we verkeerdelijk menen dat gratis waardeloos betekent.
4 - Christus alleen:
De meeste mensen aanvaarden wel dat Jezus van Nazareth een historisch figuur is geweest, dat hij inderdaad heeft bestaan en dat hij een gruwelijke dood is gestorven, en dat zijn woorden belangrijk genoeg zijn om te onthouden en door te geven. Voor velen was Jezus in revolutionair, de eerste socialist of communist, een traditionele en tegelijkertijd creatieve rabbijn, een belangrijk persoon in een gedeelde wereldgeschiedenis.
Maar wat kan deze persoon voor ons vandaag nog beteken?
Incarnatie is dan een sleutelwoord.
In het christelijke geloof, zoals Luther het in Kleine Catechismus van 1529 uitlegt, werd God als mens geboren (KC, tweede deel - Geloof, 2e art.).
De Tweede Persoon van de Heilige Drie-eenheid, de Zoon, werd geïncarneerd en leefde, stierf en verrees in deze wereld: Jezus van Nazareth, de Christus-Messias, Gods Gezalfde, volledig mens en volledig God. Zo hebben we meteen ook een samenvatting van de eerste gezamenlijke kerkconcillies: Nicea-Constantinopel, Efese en Chalcedon.
De Kleine Catechismus begint daarenboven met de Tien Geboden (KC, eerste deel - Gebod). Dat lijkt op eerste zicht tegenstrijdig, want had Luther het niet steeds over de genade? En nu begint hij hier met de Wet.
Het Eerste Gebod behandelt echter de rechtmatige plaats die God als God inneemt en daar loopt het vaak al spaak en daarom dat het als eerste in de Catechismus staat. Het betekent ook dat mensen als mensen een rechtmatige plaats innemen.
Het betekent dat het juist en wonderbaar is om mens te zijn en dat alle mensen het basisrecht hebben om hun eigen plaats in het grotere geheel in te nemen en daar hun leven ten volle te leven.
Alle mensen zijn het waard om gered en geholpen te worden, om onderwijs en huisvesting te genieten, om voldoende voedsel te hebben, om niet uitgebuit te worden, niet mishandeld te worden, om niet als vanzelfsprekend genomen te worden of te worden genegeerd.
De incarnatie bevestigt dat het leven in al haar materie belangrijk is; lichaam en geest horen samen. Het hier en nu is belangrijk. De incarnatie onderstreept het belang van een holistische aanpak, en dit in alles wat de mens onderneemt.
Dit idee loopt parallel met Luthers theologia crucis v. theologia gloriae, ‘de theologie van het kruis v. de theologie van de glorie’: het kruis staat centraal, het lijden en sterven hoort bij het leven. We moeten geen stappen overslaan, meteen naar het hiernamaals gaan, elke stap moet ten volle beleefd worden. Elk detail van dat leven, ons leven, is belangrijk. Het menselijke leven is soms eng en naar en smerig, en daar moeten we mee om leren gaan.
Het betekent ook dat we geen enkel excuus hebben om niet te handelen. Geen praatjes over de hemel wanneer mensen hier op aarde door de hel gaan, geen schouderklopjes om dan onze afstand te nemen, geen gezever over ‘Gods wil’ als dat overduidelijk niet het geval is. Geen absolute noodzaak om met slimme antwoorden te komen, vaak volstaat aanwezig zijn.
Het geloof dat God mens werd, benadrukt het belang van mens zijn, van mensen. We delen allemaal een gezamenlijke incarnatie als mens. Zoals God gestalte kreeg in de persoon van Jezus, zo krijgt de gehele mensheid gestalte in elk van ons.
Vanuit de geloofsbelijdenis volgt dat als Jezus God-man is, het opdelen van mensen, discrimineren van mensen, klinklare onzin is. De gelijkheid en gelijkwaardigheid van mensen is een confessioneel gegeven.
Net zoals Jezus God-man is, spreekt de lutherse antropologie over mensen als simul peccator et justus, ‘tegelijk zondaar en heilige’. Dat is een Chalcedonisch principe.
Iedereen dus gelijk voor de wet.
Het is een realistisch en eerlijk mensbeeld, want alle mensen zijn tot grote wandaden in staat en alle mensen zijn tot veel goedheid in staat.
Het zegt ook veel over het menselijke potentieel, over hoop, over een ingebakken drang naar vooruitgang.
5 - God alleen de glorie
Waar liggen onze prioriteiten, daar komt het hier op neer.
Waar hechten we het meeste belang aan? Steken we onze tijd en energie in ‘valse goden’ zoals hebzucht, afgunst, megalomanie, nationalisme, enz? Of houden we aan principes die aan de maatschappij bijdragen, aan het gemene goed? Of aanbidden enkel onszelf en onze tomeloze ambitie?
Welke meester dienen we?
In het reformatorische verstaan, deelt elke gedoopte in het hogepriesterschap van Jezus. Dit heet het priesterschap van alle gedoopten. Allen zijn we geroepen, allen zijn we verantwoordelijk.
Een oproep dus tot dienstbaarheid. Want “Een christen is een vrij heer over alle dingen en niemands onderdaan. Een christen is een dienstbare knecht van alle dingen en ieders onderdaan.” (Luther, De vrijheid van een christen, 1520).
Er is nog een heleboel die we uit we uit het schrijven en denken van de Reformatie zouden kunnen distilleren en trachten op onze moderne situatie toe te passen.
Misschien voor een volgende blog...